Parmak izi kim tarafından bulundu?

Bir cinayet sahnesi düşünün. Masanın üzerinde kanlı bir parmak izi, kapının kolunda belli belirsiz bir yağ lekesi… Modern polisiye dizilerde her şey o kadar kolay ki. Dedektif, elinde fırçayla tozu sürüyor, bir fotoğraf çekiyor ve birkaç dakika içinde şüphelinin kimliğini belirliyor. Oysa hayatımızın bu kadar ayrılmaz bir parçası olan, cep telefonlarımızın kilidini açmaktan suçluların kimliğini belirlemeye kadar her yerde karşımıza çıkan parmak izlerinin hikayesi, tek bir kişinin parlak zekasıyla başlamadı. Parmak izini “bulan” tek bir isimden bahsetmek, binlerce yıllık, çok katmanlı ve şaşırtıcı bir hikayeye haksızlık etmek olur.

Gelin, parmak izinin antik çağlardan günümüz adli tıp bilimine uzanan bu büyüleyici serüvenine birlikte tanık olalım. Bu yolculuk, izlerin sadece kişisel bir imza değil, aynı zamanda medeniyetlerin tarihi, bürokrasinin ihtiyaçları ve bilimsel merakın nasıl bir araya geldiğinin de bir kanıtı olduğunu gösterecek.

İzlerin Kadim Dünyasındaki Yolculuğu

Parmak izleri, bilimsel bir kimlik tespiti aracı haline gelmeden çok önce, insanlık için sembolik ve pratik bir öneme sahipti. Binlerce yıl öncesine ait seramikler ve kil tabletler, parmak izlerinin ilk “kullanıldığı” yerler olarak karşımıza çıkıyor. Mezopotamya’da, Babilliler M.Ö. 1300’lerde ticari kontratlara ve mühürlere, okuma yazma bilmeyenlerin imza yerine geçmesi için parmaklarını bastırıyorlardı. Bu, bir nevi “dokunarak imza” atma ritüeliydi ve belgenin sahiplenilmesini sağlamak amacıyla yapılıyordu. Aynı şekilde, M.Ö. 246’da Çin’de resmi görevliler kil mühürlerin üzerine parmak izi bırakırken, daha sonra ipek ve kağıt üzerine mürekkepli parmak basma geleneği de yaygınlaştı. Hatta 702 yılına ait bir Japon boşanma belgesinde bile okuma yazma bilmeyen çiftin parmak izlerinin bulunduğu kayıtlara geçmiştir.  

Bu kadim uygulamaların ardında yatan düşünce, modern adli bilimlerden oldukça farklıydı. Parmak izi, o dönemde bir “kimlik” kanıtından ziyade, belgenin gerçekliğini ve kişisel bir “bağını” simgeliyordu. İnsanlar, fiziksel bir iz bırakarak sözleşmeyi daha bağlayıcı hale getireceklerine inanıyorlardı. Bu, izlerin bilimsel kesinliğinden çok, kültürel ve sembolik ağırlığının ön planda olduğunu gösteriyor.   

Anadolu’da ise parmak izlerinin bir sanat ve zanaat nişanı olarak kullanıldığına dair ilginç bulgulara rastlanmıştır. İzmir’deki Ulucak Höyüğü’nde yapılan kazılarda, yaklaşık 8.000 yıl öncesine ait seramik ustalarının parmak izleri, pişmiş kilin üzerinde adeta birer mühür gibi korunmuş halde bulunmuştur. Bu izler, seramik üretiminde uzmanlaşmanın bir göstergesiydi ve kişisel kimlikten ziyade zanaatkarın varlığını ve dokunuşunu kanıtlıyordu.   

Bu erken örnekler, parmak izinin keşfinin tekil bir olay olmadığını, aksine bir dizi amaca hizmet eden bir evrim süreci olduğunu ortaya koyar. Başlangıçta basit birer “dokunuş” olan bu izler, ancak binlerce yıl sonra bilimsel merakın ve sistematik düşüncenin konusu haline gelecektir.

Bilimsel Merakın İlk Uyanışı: Sanatçılar ve Sömürge Yöneticileri

Parmak izinin bilim dünyasında ilk kez gündeme gelişi, 19. yüzyılda, modern adli tıp uygulamalarından çok önce gerçekleşti. İngiliz sanatçı ve doğa bilimci Thomas Bewick, 1824 yılında parmak izindeki girinti ve çıkıntıların her insana özel olduğunu fark etti. Bu, konunun ilk bilimsel gözlemlerinden biriydi ve parmak izinin benzersizliğini fark eden ilk kişilerden biri olarak tarihe geçmesini sağladı.   

Ancak bu gözlemi bilimsel bir hipoteze dönüştüren ve uygulamaya geçiren kişi, Hindistan’da görevli bir İngiliz sömürge yöneticisi olan Sir William James Herschel oldu. Ünlü astronom William Herschel’in ailesinden gelen Sir William, 1858 yılında yerel bir iş adamıyla yaptığı sözleşmede, iş adamının sözleşmeyi daha sonra inkar etmesini engellemek için parmak izini kullanmaya karar verdi. Bu başlangıçta, bilimsel bir amaçtan ziyade, yerel halkın sözleşmeye daha fazla saygı duyacağını düşündüğü batıl inançlara dayalı bir “deneydi”.   

Herschel, bu uygulamayı zamanla genişletti ve sözleşmelerde sadece başparmak değil, tüm parmak ve avuç izlerini de kullanmaya başladı. Koleksiyonu büyüdükçe, bir süre sonra parmak izlerinin kişiye özel olduğunu ve bir kişinin parmak izlerinin yaşamı boyunca değişmediğini gözlemledi. Hatta bu hipotezini kanıtlamak için kendi parmak izlerini düzenli aralıklarla alarak karşılaştırmalar yaptı ve teorisini kendince doğruladı. Onun “keşfi,” bir bürokratik sorunu çözmek için atılan pratik bir adımdan, tesadüfi bir bilimsel sonuca ulaşmanın mükemmel bir örneğidir. Olayların bu şekilde gelişmesi, büyük buluşların bazen bir problemin beklenmedik bir şekilde çözülmesiyle ortaya çıktığını gösterir.   

Adli Tıpın Şafağı: Bir Savaş ve Bir Suç

Parmak izinin modern adli tıp bilimine asıl geçişi, bir başka ilginç hikayeyle, İskoç bir misyoner doktor olan Henry Faulds’un Japonya’daki çalışmalarıyla gerçekleşti. Faulds, 1874 yılında Japonya’da bir tıp misyonu kurmuştu ve bir arkeolojik kazı sırasında antik seramiklerin üzerinde bıçak izlerine benzeyen desenler gördüğünde parmak izlerine ilgi duymaya başladı. Faulds, Herschel’den bağımsız olarak, bu “cilt kıvrımlarının” kişiye özel olup olmadığını merak etti ve araştırmaya koyuldu.   

Onun teorisi, hastanesinde yaşanan bir hırsızlık olayıyla gerçek bir teste tabi tutuldu. Hırsızlık, güvendiği bir meslektaşının üzerine yıkılmak üzereydi. Faulds, suç mahallinde bulunan parmak izlerini, meslektaşının parmak izleriyle karşılaştırdı ve izlerin eşleşmediğini görerek onun masumiyetini kanıtladı. Bu, bir parmak izinin birini suçlamak için değil, aksine aklamak için kullanıldığı ilk kayda değer vakadır. Bu durum, adli bilimin temel ilkelerinden birini, yani kanıtların suçluyu ortaya çıkarmak kadar masumiyeti de kanıtlamak için kullanıldığını vurgular.   

Faulds, 1880 yılında, “Parmakların Deri Çukurları Üzerine” başlıklı çığır açan makalesini ünlü bilim dergisi Nature‘da yayımladı. Bu makale, parmak izlerinin bilimsel olarak suçluların kimliğini belirlemede kullanılabileceğini açıkça öne süren ilk makaleydi. Hatta günümüzde bile kullanılan matbaa mürekkebiyle parmak izi alma yöntemini de ilk kez o tarif etti. Faulds bu sistemi Scotland Yard’a önerdi, ancak o dönemde yeterli kanıt sunamadığı için reddedildi. Faulds’un hikayesi, bilimsel bir dehanın bile fikirlerinin kabul görmesi için doğru zamanda ve doğru kurumla bağlantı kurması gerektiğini gösteriyor. 

 

Bilim ve İstatistik Sahneye Çıkıyor: Sir Francis Galton

Henry Faulds’un makalesi, İngiliz bilim dünyasının en önemli figürlerinden biri olan Sir Francis Galton’ın dikkatini çekti.Evrim teorisinin kurucusu Charles Darwin’in kuzeni olan Galton, parmak izlerini başlangıçta kalıtım ve genetik üzerine yaptığı araştırmalarda kullanmak istedi. Parmak izlerinin bir kişinin zekâsı veya ırksal kökeni hakkında ipuçları verip vermediğini anlamaya çalıştı. Bu hipotezleri zamanla yanlışlandı, ancak araştırmaları sırasında parmak izi biliminin en temel ilkesini bilimsel olarak kanıtladı: parmak izlerinin gerçekten de kişiye özel olduğu ve hayat boyu değişmediği.   

Galton, bu benzersizliğe istatistiksel bir temel de sundu ve iki kişinin aynı parmak izine sahip olma olasılığının yaklaşık 64 milyarda 1 gibi akıl almaz bir rakam olduğunu hesapladı. Bu, parmak izlerini bilimsel bir kanıt olarak kullanmanın en önemli dayanağı haline geldi. Galton ayrıca, parmak izlerini döngü (loop), demet (whorl) ve kemer (arch) olmak üzere üç ana gruba ayıran basit bir sınıflandırma sistemi de geliştirdi. Bu çalışmalar, parmak izi bilimini bir gözlemden çıkarıp, somut verilerle desteklenen güvenilir bir disipline dönüştürdü. Galton’ın bilimsel itibarı, onun sisteminin ve bulgularının daha sonraki otoriteler tarafından ciddiye alınmasında kritik bir rol oynadı.   

Bir Sistemin Doğuşu: Henry Sınıflandırması

Parmak izinin yaygın bir şekilde kullanılması için, milyonlarca kaydı yönetebilecek pratik bir sisteme ihtiyaç vardı. O dönemde, suçluların kimlik tespiti için kullanılan en yaygın yöntem, Fransız polis memuru Alphonse Bertillon tarafından geliştirilen antropometri (Bertillonage) idi. Bu sistemde, suçluların vücut ölçümleri (kol uzunluğu, kafa ölçüsü vb.) alınıyordu. Ancak, bu yöntem hem çok zaman alıcıydı hem de veritabanı büyüdükçe hantallaşıyordu. Dahası, 1903 yılında aynı isimli ve çok benzer fiziksel ölçülere sahip iki mahkumun (Will ve William West) farklı parmak izlerine sahip olduğu ortaya çıkınca, sistemin güvenilirliği sorgulanmaya başlandı.   

Tam da bu sırada, Hindistan’da görev yapan bir başka İngiliz yetkili olan Sir Edward Henry, Galton’ın çalışmalarını inceledi ve parmak izi sisteminin geleceğine inandı. Henry, Hintli asistanları Qazi Azizul Haque ve Hem Chandra Bose’un da yardımıyla, parmak izlerini 1.024 farklı gruba ayırabilen matematiksel ve son derece verimli bir sınıflandırma sistemi geliştirdi. Bu sistem, her parmağa bir sayısal değer atayarak ve bu değerleri bir kesir formülüyle birleştirerek çalışıyordu. 

Siber Güvenlik: Basit Eylemlerle Korunma  

Henry Sınıflandırma Sistemi, 1897’de yapılan bir komisyon incelemesi sonucunda Bertillonage’den “çok daha üstün” olduğu kanıtlandı. 1901’de Scotland Yard, bu yeni sistemi resmen kabul etti ve kısa sürede İngilizce konuşan ülkelerdeki tüm adli makamlar tarafından benimsendi. Bu gelişme, parmak izlerinin teoriden çıkıp, kitlesel olarak uygulanabilir bir adli araç haline gelmesini sağlayan en kritik adımdı.   

Modern Adli Tıpın İlk Büyük Zaferi: Kanlı Parmak İzi

Tüm bu bilimsel ve bürokratik ilerlemeler bir kenara, parmak izlerinin gücünü tüm dünyaya kanıtlayan, herkesin akıllarına kazınan dramatik bir cinayet davası oldu. 1892 yılında Arjantin’de polis memuru olarak görev yapan Juan Vucetich (asıl adıyla Ivan Vučetić), Galton’un çalışmalarından etkilenerek kendi parmak izi sistemini geliştiren ilk kişilerden biriydi.   

Aynı yıl, Arjantin’in Necochea kentinde iki küçük çocuk öldürüldü. Polis, anneleri Francesca Rojas’ın suçlamasıyla bir komşu olan Ramón Velásquez’i tutukladı. Olay yerinde bulunan tek delil, kanlı bir kapı çerçevesindeki parmak iziydi. Bu iz, Vucetich’in geliştirdiği sistem kullanılarak anne Rojas’ın parmak izleriyle karşılaştırıldı ve eşleştiği anlaşıldı. Kanıt karşısında çaresiz kalan Francesca Rojas, çocuklarını sevgilisiyle evlenebilmek için öldürdüğünü itiraf etti. Bu dava, tarihte parmak izlerinin kesin bir cinayet kanıtı olarak kullanıldığı ve bir mahkemede kabul gördüğü ilk vaka olarak kayıtlara geçti. Rojas davası, parmak izinin gücünü somut bir şekilde kanıtladı ve Arjantin’in kısa sürede antropometriden tamamen vazgeçerek parmak izi sistemine geçmesini sağladı.   

Türkiye’de Parmak İzinin İzleri

Bu küresel gelişmeleri yakından takip eden Osmanlı İmparatorluğu da modernleşme adımları kapsamında parmak izi teknolojisini erkenden benimsedi. 17 Eylül 1910 tarihinde İstanbul Polis Müdüriyeti Umûmiyesi’nde “Daktiloskopi (Parmak İzi) Şube Reisliği” kuruldu ve başına Macar asıllı Hacı Yusuf Cemil Bey getirildi. Sadece iki yıl sonra, 1912’den itibaren daktiloskopi dersleri polis mekteplerinde müfredata eklenerek polislere bu alanda uzmanlık eğitimi verilmeye başlandı.   

Türkiye’deki parmak izi sisteminin ilk büyük başarısı ise 28 Ekim 1916’da Tahtakale’de işlenen bir cinayet davasıyla geldi. Bir bekçi olan Kiyos’un öldürüldüğü olay yerinde bir lambanın üzerinde bulunan parmak izi, bekçinin en yakın arkadaşı Mano’nun izleriyle eşleşti. Bu eşleşme sonucunda cinayeti para için işlediği anlaşılan Mano yakalandı ve bu olay, parmak izinin Türkiye’deki adli vakaları aydınlatmadaki gücünü ispat etti.  

Sonuç: Bir Hikayeden Çok Daha Fazlası

Peki, en başta sorduğumuz soruya geri dönersek: “Parmak izini kim buldu?”

Artık biliyoruz ki, cevap tek bir isim değil, bir zincirin halkalarıdır.

• Onun benzersizliğini ilk fark eden Thomas Bewick idi.
• Bu benzersizliği pratik bir amaç için kullanan ve ilk modern koleksiyonu oluşturan Sir William Herschel‘di.
• Onun adli tıp amaçlı kullanılabileceğini ilk kez bilimsel bir makaleyle duyuran ve masumiyeti kanıtlayan Henry Faulds‘tu.
• Onun bilimsel temelini istatistiklerle kanıtlayan Sir Francis Galton‘dı.
• Onu büyük çaplı bir sisteme dönüştüren Sir Edward Henry ve Hintli asistanlarıydı.
• Onu ilk kez bir cinayet davasında kesin kanıt olarak kullanan ve adaletin hizmetine sunan ise Juan Vucetich‘ti.

Bugün, modern adli tıp ve biyometrik teknolojinin temelini oluşturan bu sistemler, bu öncülerin mirası üzerine inşa edilmiştir. Her bir parmak izi, sadece bir kişisel kimlik değil, aynı zamanda bilimsel merakın, tesadüflerin ve insanlığın adalet arayışının eşsiz bir hikayesidir. Bir dahaki sefere bir parmak izine baktığınızda, o basit desenin ardındaki bu derin ve zengin tarihi hatırlayın.  

Kaynaklar

uralakbulut.com.tr
PARMAK İZİ NE ZAMAN KULLANILMAYA BAŞLADI? Her insanın parmak izinin farklı olduğu 1880’lerde anlaşılmaya başladı. P – Ural AkbulutYeni pencerede açılır
criminaljustice.ny.gov
The Fingerprint System – NY DCJSYeni pencerede açılır
arkeofili.com
Ulucak Höyüğü’nde 8.000 Yıllık Parmak İzleri Bulundu – ArkeofiliYeni pencerede açılır
polismuzesi.com
www.polismuzesi.comYeni pencerede açılır
polismuzesi.com
İlk Parmak İzi Uygulaması – T.C. Polis MüzesiYeni pencerede açılır
indyturk.com
Babil’den cep telefonlarına uzanan “parmak izleri” – Independent TürkçeYeni pencerede açılır
jms.yeniyuzyil.edu.tr
Parmak İzlerinden Elde Edilen DNA nın Mini STR Tekniği ile İncelenmesiYeni pencerede açılır
strath.ac.uk
Henry Faulds – Originator of fingerprint identification – University of StrathclydeYeni pencerede açılır
simplyforensic.com
Henry Faulds: The Pioneer Who Revolutionized Fingerprinting – Simply ForensicYeni pencerede açılır
gla.ac.uk
MyGlasgow – Library – Collections – Medical Humanities – Forensic Medicine Collections – Case Files – Evidence of Fingerprints – University of GlasgowYeni pencerede açılır
historyofinformation.com
Henry Faulds Proposes Fingerprints as a System of Identification – History of InformationYeni pencerede açılır
collections.countway.harvard.edu
Sir Francis Galton – OnViewYeni pencerede açılır
evrimagaci.org
Her İnsanın Parmak İzi Farklı Mıdır? Parmak İzi Genlerle mi Belirlenir? – Evrim AğacıYeni pencerede açılır
dergipark.org.tr
Adli Vakaların Çözümlenmesi ve Güvenlik Amacıyla Parmak İzinin Alınmasının Önemi – DergiParkYeni pencerede açılır
en.wikipedia.org
Henry Classification System – WikipediaYeni pencerede açılır
slideshare.net
Henry’s 10 digit classification of fingerprint | PPTX – SlideShareYeni pencerede açılır
youtube.com
Primary Classification of Fingerprint | Henry Classification System – YouTubeYeni pencerede açılır
britannica.com
Henry system | police technology – BritannicaYeni pencerede açılır
croatiansonline.com
Croatian emigrant in Argentina was the first to solve a crime with the help of fingerprintsYeni pencerede açılır
nlm.nih.gov
Visible Proofs: Forensic Views of the Body: Galleries: Biographies: Juan Vucetich (1858–1925) – National Library of MedicineYeni pencerede açılır
history.com
Siblings’ murder becomes first crime solved with fingerprint evidence | June 19, 1892 | HISTORYYeni pencerede açılır
en.wikipedia.org
Francisca Rojas – WikipediaYeni pencerede açılır
dergipark.org.tr
HIRSIZLIK VE CİNAYET SUÇLARINDA PARMAK İZİNİN İSPAT DEĞERİ Şevket PEKDEMİR – DergiPark